Lưu ký chứng khoán là hoạt động nhận ký gửi, cung cấp sự an toàn và thanh khoản, chuyển giao và ghi nhận sở hữu chứng khoán của khách hàng trên hệ thống tài khoản lưu ký chứng khoán. Những hoạt động của lưu ký được quản lý bởi Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam. Vậy chứng khoán chưa lưu ký có thể giao dịch được không?
Lưu ký chứng khoán là gì?
Theo quy định tại Khoản 34 Điều 4 Luật chứng khoán 2019:
Lưu ký chứng khoán (Securities depository) là việc nhận ký gửi, bảo quản an toàn, chuyển giao và ghi nhận chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến lưu ký chứng khoán – Do Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) quản lý nhằm đảm bảo các quyền và lợi ích liên quan đến chứng khoán của người sở hữu.
Lưu ký chứng khoán là một trong những điều kiện tiên quyết để có thể thực hiện các giao dịch trên thị trường chứng khoán thông qua việc ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký.
Rất nhiều nhà đầu tư quan tâm đến cổ phần của các công ty chưa niêm yết trên sàn chứng khoán. Với hy vọng rằng việc mua sớm sẽ giúp họ kiếm được khoản lời kếch xù khi cổ phiếu lên sàn. Tuy nhiên, khi mua cổ phần bạn chỉ được công ty cung cấp cho sổ cổ đông/giấy tờ chứng minh quyền sở hữu chứng khoán mà thôi. Đó gọi là các chứng khoán chưa lưu ký. Vậy thì làm thế nào để chuyển thành lưu ký chứng khoán?
Quá trình thực hiện lưu ký chứng khoán
Nhà đầu tư trong và ngoài nước có thể thực hiện lưu ký chứng khoán tại bất kỳ thành viên lưu ký nào thay vì quy định trước đây chỉ cho phép thực hiện tại các thành viên lưu ký trong nước.
Bước 1: Mở tài khoản chứng khoán tại các công ty chứng khoán.
Bước 2: Cung cấp hồ sơ/giấy tờ chứng minh quyền sở hữu chứng khoán của bạn cùng với các giấy tờ cá nhân khác cho nhân viên hỗ trợ.
Bước 3: Nhân viên hỗ trợ sẽ hoàn thiện các công việc theo quy trình, sau đó cung cấp cho khách hàng thông tin về tài khoản, số lượng chứng khoán theo đúng hồ sơ của bạn. Thời gian thực hiện lưu ký mất khoảng 7-10 ngày trong giờ hành chính.
Bước 4: Bạn có thể thực hiện mua bán, cầm cố bình thường thông qua sàn giao dịch một cách nhanh chóng, an toàn.
Như vậy, lưu ký chứng khoán được hiểu là các mã cổ phiếu mà bạn đang sở hữu tại tài khoản chứng khoán của mình. Khi bạn thực hiện giao dịch thì thông tin thay đổi (tăng/giảm) sẽ được cập nhật chính xác trên tài khoản mà không cần bất kỳ một văn bản xác nhận trao đổi nào khác.
Chi phí lưu ký chứng khoán
Chi phí lưu ký chứng khoán sẽ được phân chia thành từng loại khác nhau.
- Với các loại chứng khoán là cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền: Mức phí thu là 0,3 đồng/cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền/tháng.
- Với loại chứng khoán là trái phiếu: Mức phí thu là 0,2 đồng/trái phiếu/tháng.
Đối tượng trả mức chi phí lưu ký chứng khoán cho trung tâm lưu ký chứng khoán là thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản lưu ký và trả vào thời gian hàng tháng, trước 15 ngày của tháng tiếp theo.
Tại sao cần lưu ký chứng khoán?
Thị trường chứng khoán Việt Nam đang ngày một lớn lên nhanh chóng, khi tham gia đầu tư các nhà đầu tư sẽ cần phải thao tác và thực hiện rất nhiều những giao dịch khác nhau trong cùng một ngày.
Vì vậy việc lưu ký chứng khoán sẽ giúp họ thuận tiện hơn trong quá trình đầu tư và giúp giao dịch chứng khoán diễn ra một cách nhanh chóng nhất. Ngoài ra, việc thực hiện lưu ký chứng khoán còn đảm bảo các mục đích khác nhau như:
- Chứng chỉ chứng khoán của nhà đầu tư sẽ được cất giữ an toàn khi lưu ký tại Trung tâm lưu ký, tránh được những rủi ro giả mạo, mất cắp. Tài khoản của nhà đầu tư sẽ tự động ghi tăng/ giảm khi xảy ra các giao dịch chứng khoán mà không cần chứng chỉ.
- Lưu ký giúp nhà đầu tư tiết kiệm chi phí in ấn, bảo quản, hạn chế tối đa rủi ro cho hoạt động của thị trường.
- Lưu ký góp phần tăng vòng quay vốn của nhà đầu tư và thị trường nhờ đảm bảo thanh toán nhanh.
- Lưu ký giúp nhà đầu tư kiểm tra các giao dịch rút và chuyển nhượng chứng khoán, hạch toán rõ ràng việc giao và nhận chứng khoán thông qua các thiết bị điện thoại hoặc máy tính.
- Đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư khi giao dịch trên thị trường chứng khoán.
Chứng khoán chưa lưu ký có giao dịch được không?
Chứng khoán chưa lưu ký chính là các giấy tờ/sổ sách chứng minh quyền sở hữu cổ phần của khách hàng. Việc chuyển nhượng các giấy tờ này thực hiện theo hai trường hợp sau:
- Nếu công ty đó chưa đăng ký lưu ký với VSD hay chưa phải là công ty đại chúng: Trong tình huống này, khách hàng vẫn có thể thực hiện trao đổi, mua bán cổ phần chưa lên sàn được thông qua chính công ty này. Ngoài ra, giống như chứng khoán lưu ký, bạn sẽ được hưởng các quyền lợi như cổ tức hay quyền tham dự đại hội cổ đông.
- Nếu công ty đó đã đăng ký lưu ký với VSD và đã có mã chứng khoán: Khi đó, khách hàng sẽ không thể tự mua bán với nhau thông qua sổ cổ đông hay giấy tờ chứng minh quyền sở hữu cổ phần được. Lúc này, bắt buộc bạn phải thực hiện lưu ký số cổ phần đó để chuyển giấy tờ sang trạng thái chứng khoán đã lưu ký mới có thể giao dịch trên sàn chứng khoán.
Hiểu rõ về Hệ thống lưu ký chứng khoán
Hệ thống lưu ký chứng khoán bao gồm Trung tâm Lưu ký chứng khoán và các thành viên lưu ký. Trong đó:
- Thành viên lưu ký là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam được Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán và được Trung tâm Lưu ký chứng khoán chấp thuận trở thành thành viên lưu ký (Theo Điểm a, Khoản 1 Điều 56 Luật chứng khoán 2019)
- Việc lưu ký chứng khoán của các nhà đầu tư chỉ được thực hiện tại các thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch chứng khoán.
Để đảm bảo quyền và lợi ích của khách hàng tham gia, thành viên lưu ký có nhiệm vụ mở tài khoản chứng khoán một cách chi tiết và quản lý tách biệt tài sản của từng cá nhân, tránh tình trạng lẫn lộn khó kiểm soát.
Theo quy định lưu ký chứng khoán, tài sản chứng khoán của khách hàng tại thành viên lưu ký là tài sản thuộc sở hữu của khách hàng và quản lý tách biệt riêng với tài sản của thành viên. Thành viên lưu ký tuyệt đối không được sử dụng chứng khoán trong tài khoản của khách hàng trong bất kỳ trường hợp nào, nếu bị phát hiện sẽ xử phạt theo quy định pháp luật.
Đối tượng được tham gia lưu ký chứng khoán là ai?
- Nhà đầu tư là đối tượng tham gia vào vai trò này đầu tiên. Nhà đầu tư sẽ là người làm việc với công ty chứng khoán để làm các thủ tục mở tài khoản lưu ký chứng khoán cũng như tài khoản giao dịch chứng khoán.
- Công ty chứng khoán (hay còn được gọi là Thành viên lưu ký). Đơn vị này đóng vai trò hỗ trợ khách hàng lưu ký chứng khoán tại trung tâm lưu ký chứng khoán. Đồng thời phải báo cáo số liệu liên tục về tài khoản của nhà đầu tư cho trung tâm lưu ký chứng khoán.
- Cuối cùng Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD). Đơn vị này là cơ quan của nhà nước, đóng vai trò quản lý và giám sát các hoạt động liên quan đến tài khoản của khách hàng mà công ty chứng khoán báo cáo về.
Nguyên tắc lưu ký chứng khoán
Theo khoản 1 Điều 25 Thông tư 05/2015/TT-BTC quy định như sau:
- Việc lưu ký chứng khoán của khách hàng tại VSD được thực hiện theo nguyên tắc: khách hàng lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký và thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại VSD.
- Thành viên lưu ký nhận lưu ký các chứng khoán của khách hàng với tư cách là người được khách hàng ủy quyền thực hiện các nghiệp vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán. Để lưu ký chứng khoán, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký.
- VSD nhận tái lưu ký chứng khoán từ các thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp. Để tái lưu ký chứng khoán, thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp tại VSD.
Hiệu lực lưu ký chứng khoán
Theo Điều 29 Thông tư 05/2015/TT-BTC quy định như sau:
- Việc lưu ký chứng khoán tại VSD có hiệu lực kể từ thời điểm VSD thực hiện hạch toán trên tài khoản lưu ký chứng khoán liên quan của thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp mở tại VSD.
- Việc hạch toán, chuyển khoản chứng khoán bằng bút toán ghi sổ giữa các tài khoản lưu ký chứng khoán của thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp hoặc khách hàng lưu ký tại VSD có hiệu lực pháp lý như đối với chuyển giao chứng khoán vật chất và được pháp luật thừa nhận.
Phân biệt chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký
Hai loại chứng khoán này rất dễ bị các nhà đầu tư nhầm lẫn, tuy cùng là chứng khoán nhưng chứng khoán đã và chưa lưu ký có một số đặc điểm phân biệt rõ rệt. Để tính toàn bộ số chứng khoán đang niêm yết trên thị trường, bạn có thể bằng tính tổng số của chứng khoán chưa và đã lưu ký.
Chứng khoán lưu ký
Chứng khoán đã được lưu ký là loại chứng khoán đang tồn tại dưới dạng dữ liệu điện tử được tích hợp vào các tài khoản đầu tư chứng khoán. Việc này dựa trên cơ sở các thông tin của khách hàng đăng ký tại trung tâm VSD hay thông qua TVLK.
Hiện nay loại chứng khoán này đang được giao dịch tại các sàn lớn như HSX, HNX, HOSE, UPCOM. Những nhà đầu tư nắm giữ có quyền là trái chủ hay cổ động thực hiện thông qua các thành viên lưu ký hay VSD.
Để sở hữu được các chứng khoán đã được lưu ký các nhà đầu tư tham gia vào thị trường sẽ thực hiện các giao dịch thông qua Sở giao dịch chứng khoán để có thể mua bán và trao đổi trực tiếp trên sàn.
Chứng khoán chưa lưu ký
Để sở hữu chứng khoán chưa lưu ký nhà đầu tư phải trực tiếp giao dịch với tổ chức phát hành mà không thông qua VSD hay các thành viên lưu ký. Loại chứng khoán này được tồn tại dưới dạng giấy chứng nhận sở hữu cổ phần hay sổ cổ đông.
Đối với những công ty cổ phần không đăng ký lưu ký tại VSD hay chưa phải là công ty đại chúng thường sẽ phát hành chứng khoán theo hình thức chưa lưu ký này. Các chứng khoán này vẫn được giao dịch bình thường, tuy nhiên quyền lợi của trái chủ hay cổ tức sẽ chỉ được thực hiện thông qua công ty cổ phần.
Để có thể chuyển nhượng các loại giấy tờ chứng minh sở hữu loại chứng khoán này thì nhà đầu tư chỉ có hai cách như sau:
- Các nhà đầu tư phải tự tìm hiểu trao đổi và mua bán với tổ chức phát hành mà không được thông quan bất cứ sàn giao dịch nào.
- Trong trường hợp tổ chức phát hành đăng ký lưu ký và có mã chứng khoán tại VSD thì bạn phải thực hiện lưu ký số cổ phần đang nắm giữ đó.
Lưu ký chứng khoán là một trong những điều kiện tiên quyết để thực hiện giao dịch trên thị trường chứng khoán bằng cách ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký.
Chứng khoán lưu ký có thể được chuyển nhượng, mua bán, cầm cố một cách dễ dàng. Bên cạnh đó, thanh toán bù trừ chứng khoán cũng nằm trong vòng thắc mắc của các nhà đầu tư, tuy nhiên hoạt động này không thực hiện đối với các chứng khoán lưu ký kín.
Tổng hợp bởi TheMastro